Αύξηση των τιμών των τροφίμων, που θα προκαλέσει μία νέα επισιτιστική κρίση, προέβλεψαν, σε έκθεση που δημοσιεύθηκε το προηγούμενο διάστημα, οι ερευνητές του ινστιτούτου «New England Complex Systems», οι οποίοι αξιόπιστου υπολογιστικού μοντέλου. Η νέα αύξηση των τιμών, σύμφωνα πάντα με τους ερευνητές, θα προκληθεί λόγω της παραγωγής βιοαιθανόλης, αλλά και των κερδοσκοπικών παιχνιδιών στα χρηματιστήρια τροφίμων.To tvxs.gr μίλησε με εμπειρογνώμονες και εξετάζει τη «βιο-πλάνη» των βιοκαυσίμων.
Η παραγωγή βιοκαυσίμων και η κερδοσκοπία έχουν προκαλέσει και στο παρελθόν επισιτιστικές κρίσεις με σημαντικότερη αυτή του 2007-2008. Δύο από τα σημαντικότερα βιοκαύσιμα είναι το Βιοντίζελ και η Βιοαιθανόλη. Το Βιοντίζελ προέρχεται από τα φυτικά έλαια και τα ζωικά λίπη, ενώ η Βιοαιθανόλη παράγεται κυρίως από καλαμπόκι.
Τα βιοκαύσιμα αποτέλεσαν αρχικά μία «πράσινη» απάντηση στην παραγωγή ενέργειας, ένα φιλικό προς το περιβάλλον υποκατάστατο του πετρελαίου, καθώς το διοξείδιο που εκλύεται κατά την καύση τους έχει δεσμευθεί προηγουμένως από τα φυτά κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Σύντομα όμως τα βιοκαύσιμα από μία ελπιδοφόρα «πράσινη» πρώτη ύλη για παραγωγή ενέργειας μετατράπηκαν σε ένα αμφιλεγόμενο προϊόν. Σήμερα περιβαλλοντικές οργανώσεις, πανεπιστημιακοί, αλλά και άλλοι φορείς εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα οι αρχικές επιφυλάξεις έχουν εξελιχθεί σε καθολική αντίθεση.
Τελευταίες έρευνες επισημαίνουν πως η μαζική παραγωγή των βιοκαυσίμων έχει προκαλέσει τεράστια προβλήματα παγκοσμίως, εξαλείφοντας ουσιαστικά τα όποια οφέλη από τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Εξάλλου, οι μονοκαλλιέργειες φοινικέλαιου, σόγιας και ζαχαροκάλαμου συνδέονται με την καύση και αποψίλωση τροπικών δασών και άλλων ζωτικών οικοσυστημάτων, ενώ οι παραγωγή βιοαιθανόλης έχει προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στα παγκόσμια αποθέματα τροφής. Παράλληλα, η παραγωγή βιοκαυσίμων επικρίνεται και για το ενεργειακό της κόστος.
Η εξάπλωση των ενεργειακών καλλιεργειών, αλλά και η αυξημένη ζήτηση για καλαμπόκι, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή αιθανόλης, ήταν δύο από τους λόγους αύξησης της τιμής των τροφίμων, τα τελευταία χρόνια.
Το καλαμπόκι αποτελεί ένα από τα βασικά προϊόντα διατροφής σε πάρα πολλές χώρες. Η εμφάνιση των βιοκαυσίμων και η αυξημένη ζήτηση γα αυτά, οδήγησε τους καλλιεργητές, που επιδίωκαν το κέρδος, να προσφέρουν το καλαμπόκι στην αγορά ενέργειας, μειώνοντας τις ποσότητες που προσφέρονταν για τη διατροφή.
Την ίδια στιγμή, η δημιουργία ενεργειακών καλλιεργειών σε πολλές χώρες του κόσμου, έχει οδηγήσει στον εκτοπισμό αγροτών από τους τόπους τους.Μεγάλες εταιρείες που επενδύουν στα βιοκαύσιμα αγοράζουν τεράστιες εκτάσεις γης αναγκάζοντας τους μικρούς αγρότες να εγκαταλείψουν τις περιοχές τους.
«Η σύνδεση της παραγωγής βιοκαυσίμων με την αύξηση της τιμής των τροφίμων είναι ένα κομμάτι του γενικότερου προβλήματος, το οποίο έχει πολλές διαστάσεις»,τονίζει μιλώντας στο tvxs.gr ο Βασίλης Γκισάκης γεωπόνος ερευνητής και διαχειριστής της ιστοσελίδας
biotechwatch.gr ενός διαδικτυακού παρατηρητηρίου για θέματα Βιοτεχνολογίας και Γενετικής Μηχανικής.
«Τα βιοκαύσιμα προτάθηκαν ως πράσινη παραγωγή ενέργειας, ωστόσο η παραγωγή βιοκαυσίμων δεν είναι καθόλου πράσινη. Στηρίζονται σε μία βιομηχανικού τύπου γεωργία, εντατικού τύπου, όπως για παράδειγμα είναι η παραγωγή του καλαμποκιού, που είναι μία περιβαλλοντικά επιβαρημένη καλλιέργεια, πόσο μάλλον αν αυτή γίνεται με πολλές εισροές, φυτοφάρμακα λιπάσματα, χρήση γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών κ.α.», σημειώνει.
Όπως επισημαίνει ο Βασίλης Γκισάκης τελικά «φαίνεται πως χρειάζεται περισσότερο ενέργεια για να παραχθούν τα βιοκαύσιμα σε σχέση με αυτή που προσφέρουν». «Το ενεργειακό ισοζύγιο είναι αρνητικό. Μιλάμε για μία βιομηχανική παραγωγή που επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον».
Ο εκπρόσωπος Τύπου των Οικολόγων Πράσινων,Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΕΜΠ με μεταπτυχιακό δίπλωμα MSc στα Οικονομικά και την Πολιτική της Ενέργειας, Τάσος Κρομμύδας, χαρακτηρίζει ως «δεδομένη» τη σύνδεση των βιοκαυσίμων με την αύξηση της τιμής των τροφίμων και επισημαίνει πως μεταξύ άλλων θα πρέπει να υπάρξει μία «πλήρης και ολοκληρωμένη μελέτη των πραγματικών ενεργειακών απαιτήσεων για την παραγωγή των βιοκαυσίμων». «Από το χωράφι μέχρι την εξάτμιση», όπως λέει χαρακτηριστικά.
«Όσα βιοκαύσιμα έχουν αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο θα πρέπει να απορριφθούν», δηλώνει στο tvxs.gr, ο Τάσος Κρομμύδας, σημειώνοντας πως δεν απορρίπτει όλα τα βιοκαύσιμα. «Πρέπει να υπολογιστούν οι εκπομπές του κύκλου ζωής τους και παράλληλα να εξασφαλίζεται πως δεν θα υπάρχει ανταγωνισμός με την τροφή», σημειώνει.
«Δεν είναι όλα τα βιοκαύσιμα ίδια. Για παράδειγμα τα βιοκαύσιμα που προέρχονται από φυτείες που έχουν αποψιλωθεί τροπικά δάση σε αυτά είμαστε αντίθετοι. Ή όταν υπάρχει ο ανταγωνισμός και αυξάνονται οι τιμές των τροφίμων και σε αυτό είμαστε αντίθετοι», προσθέτει.
Εν τω μεταξύ, το φαινόμενο της υφαρπαγής καλλιεργήσιμης γης από μεγάλες εταιρείες στις υπό ανάπτυξη χώρες, κυρίως σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική, συνεχώς αυξάνεται, απειλώντας τις τοπικές κοινότητες. Όπως αναφέρει έρευνα της οργάνωσης «Friend of the Earth , η οποία αναδημοσιεύεται στο biotechwatch.gr, η υφαρπαγή της γης μεταφράζεται ως εταιρικές συμφωνίες, αγοράς καλλιεργήσιμων εκτάσεων, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις αγνοούν τα δικαιώματα των τοπικών κοινοτήτων και των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τη γη. Συχνά μάλιστα αυτές οι συμφωνίες συνάπτονται χωρίς τη συναίνεση των ενδιαφερομένων.
Το φαινόμενο της υφαρπαγής της γης στις υπο ανάπτυξη χώρες, σύμφωνα πάντα με την ίδια πηγή, φαίνεται πως είναι αποτέλεσμα τόσο της ανασφάλειας ως προς τα διατροφικά είδη σε ορισμένες χώρες-επενδυτές, όσο και των προγραμμάτων της Ευρώπης και του Βορρά για την καλλιέργεια αγροκαύσιμων, αλλά και της αύξησης της αναμενόμενης καταναλωτικής δύναμης στις υπό ανάπτυξη χώρες.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, στην οποία όπως αναφέρεται στην έρευνα εμπλέκονται πολυεθνικές εταιρείες, ασφαλιστικές εταιρείες αλλά και χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, οι μικροκαλλιεργητές και οι τοπικές κοινωνίες οδηγούνται σε αδιέξοδο και αδυνατούν να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες.
Από την άλλη στην αύξηση της τιμής των τροφίμων συντελούν και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια στις χρηματιστηριακές αγορές τροφίμων. «Μεγάλες χώρες αγοράζουν τεράστιες εκτάσεις στην Αφρική. Το φαινόμενο της υφαρπαγής γαιών. Επιπλέον από τη στιγμή που υπάρχουν τα χρηματιστήρια για τα δημητριακά, τότε σίγουρα αυτά είναι ανοιχτά στα κερδοσκοπικά παιχνίδια», σχολιάζει ο Τάσος Κρομμύδας και αναφέρεται στα «μελλοντικά παράγωγα».
«Αυτό είναι ένα εργαλείο που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια και είναι ένα λογικό εργαλείο, ώστε να ασφαλίζεται κάποιος από μία μεγάλη απώλεια παραγωγής, η οποία μπορεί να προκληθεί για παράδειγμα από μία θεομηνία. Στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία αυτό το εργαλείο ασφάλισης έχει μετατραπεί σε ένα εργαλείο κερδοσκοπίας».
Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας το 2011 αναφέρεται στη σχέση της ανάπτυξης των ενεργειακών καλλιεργειών με τα κερδοσκοπικά παιχνίδια στις αγορές τροφίμων. Ειδικότερα, όπως σημειώνουν στην έκθεση, «η άνοδος της τιμής της ενέργειας και των λιπασμάτων συνέβαλε σε ποσοστό μόνο 15% στην άνοδο των τιμών των τροφίμων, ενώ η συνεισφορά της ανάπτυξης των βιοκαυσίμων ανέρχεται σε ποσοστό 75%».
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα η ραγδαία ανάπτυξη των βιοκαυσίμων δημιούργησε ανισορροπίες στην αγορά τροφίμων, καθώς σημαντικό μέρος των δημητριακών χρησιμοποιήθηκε στα βιοκαύσιμα και όχι στα τρόφιμα, πυροδοτώντας κερδοσκοπικές κινήσεις στην αγορά δημητριακών.
Ο εκπρόσωπος Τύπου των Οικολόγων Πράσινων, Τάσος Κρομμύδας, επισημαίνει το παράδειγμα των ΗΠΑ. «Οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα καλαμποκιού, ωστόσο έχει μειώσει δραματικά τις εξαγωγές της γιατί το πλεόνασμά της το χρησιμοποιεί στην παραγωγή βιοκαυσίμων. Αυτό έχει επιπτώσεις και στις υπό ανάπτυξη χώρες και γενικά προκαλεί μείωση των παγκόσμιων αποθεμάτων τροφής».
Και οι δύο εμπειρογνώμονες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Στόχος θα πρέπει να είναι να περιορίσουμε τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί από το σύγχρονο τρόπο ζωής.
«Το ζητούμενο είναι να υπάρξει μία ολοκληρωμένη στρατηγική απεξάρτησης από το πετρέλαιο, κυρίως μέσα από τη μείωση της κατανάλωσης. Η προτεραιότητά μας πρέπει να είναι η εξοικονόμηση ενέργειας και η μείωση των αναγκών μας. Πριν αναζητήσουμε καθαρότερες πηγές ενέργειας θα πρέπει να μειώσουμε τις ενεργειακές απαιτήσεις μας», τονίζει ο Τάσος Κρομμύδας. «Πρέπει να αναπροσαρμόσουμε το ενεργειακό μας μοντέλο. Αντί να κυνηγάμε για όλο και πιο πράσινες μορφές ενέργειας θα πρέπει να περιορίσουμε την κατανάλωση», προσθέτει.
«Θα πρέπει να αναθεωρηθεί να αμφισβητηθεί το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας. Έχουμε συνηθίσει σε ένα ενεργοβόρο μοντέλο ανάπτυξης. Αντί λοιπόν να λύσουμε το πρόβλημα στη ρίζα του, που είναι οι τεράστιες ενεργειακές ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί, προσπαθούμε να διατηρήσουμε την σημερινό σύστημα κατανάλωσης και παραγωγής», δηλώνει ο Βασίλης Γκισάκης.
«Δεν κάνουμε τίποτα για να μειώσουμε την ακόρεστη όρεξη για ενέργεια, προσπαθούμε να βρούμε πηγές για να καλύψουμε αυτή τη σπατάλη ενέργειας που πραγματοποιείται. Τα βιοκαύσιμα ήταν απλά μία πρώτη λύση, μία πρώτη διέξοδος. Πέρα από τα μειονεκτήματά τους έρευνες δείχνουν πως δεν υπάρχει αρκετή βιομάζα για να παραχθούν αρκετά βιοκαύσιμα, ώστε να καλύψουμε τις σημερινές μας ανάγκες. Ίσως για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες μίας επιμέρους κοινότητας να ήταν χρήσιμα. Ωστόσο εδώ προσπαθούμε να καλύψουμε τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες με τα βιοκαύσιμα. Το να παράγεις βιοκαύσιμα για να κινείς ένα αεροπλάνο είναι ασύμφορο», δηλώνει στο tvxs.gr ο Βασίλης Γκισάκης. «Έρευνες δείχνουν πως μέχρι το 2030 η ζήτηση ενέργειας θα αυξηθεί κατά 75% μόνο στις ΗΠΑ μιλάμε για τεράστια ποσά», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Παράλληλα, επισημαίνει και την ανάπτυξη νέων επικίνδυνων τεχνολογιών σε αυτό το πλαίσιο και αναφέρεται στη συνθετική βιολογία. «Πρόκειται για μία ακραία μορφή βιομηχανικής γενετικής τροποποίησης για την παραγωγή βακτηρίων που μπορούν να μετατρέψουν οποιαδήποτε μορφή βιομάζας, ώστε να είναι αξιοποιήσιμη για παραγωγή ενέργειας. Σε αυτό το παιχνίδι έχουν μπει και οι πετρελαϊκές εταιρείες, που συνεργάζονται με ινστιτούτα και επιστήμονες για την παραγωγή βιοκαυσίμων από άλγη. Στην πραγματικότητα έχει δημιουργηθεί μία καινούργια αγορά κερδοφορίας, η οποία έχει να κάνει με την πράσινη ανάπτυξη», αναφέρει ο ερευνητής Βασίλης Γκισάκης.
Από την πλευρά του, ο Τάσος Κρομμύδας, σημειώνοντας εκ νέου πως θα πρέπει να υπάρξει μία πλήρης μελέτη για τις εκπομπές του κύκλου ζωής του κάθε βιοκαυσίμου και το ενεργειακό του ισοζύγιο, κάτι που οι Οικολόγοι Πράσινοι έχουν ζητήσει επανειλημμένα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αναφέρει πως «η ελπίδα σχετικά με τα βιοκαύσιμα βρίσκεται σε αυτά της δεύτερης γενιάς, τα οποία προέρχονται από υπολήμματα και όχι από τον καρπό του φυτού».
Καταλήγοντας, ο εκπρόσωπος Τύπου των Οικολόγων Πρασίνων επισημαίνει πως μεγάλο περιθώριο αξιοποίησης υπάρχει και στη δασική βιομάζα, που «πέφτει και είναι νεκρή και η οποία αποτελεί και κίνδυνο πυρκαγιάς». «Αν αυτή αξιοποιηθεί θα προφέρει και δασοπροστασία και θέσεις εργασίας σε κατοίκους ορεινών περιοχών και υποκατάσταση πετρελαίου».
