Διατείνονται αρκετοί ότι ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, ο Ευ. Βενιζέλος, είναι ένας πολύ ευφυής άνθρωπος. Μάλλον έχουν δίκιο. Η ρητορική του δεινότητα, λένε, απεικονίζει την ευστροφία του. Πιθανότατα. Αποτελεί, όμως, ο δείκτης ευφυΐας επαρκές προσόν για έναν κυβερνήτη;
Αν αναλογιστούμε ότι η χώρα κυβερνήθηκε, μεταξύ άλλων, από τους κ. Κουλούρη, Λιάπη και Τσοχατζόπουλο, είναι εύλογο να θέλουμε να απαντήσουμε καταφατικά! Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, πρέπει να πάμε ένα βήμα παραπέρα και να υποθέσουμε ότι οι καλύτεροι κυβερνήτες ίσως να ήταν οι πρωταθλητές της Μαθηματικής Ολυμπιάδας! Η αντίληψη αυτή χωλαίνει: προϋποθέτει ότι η διακυβέρνηση είναι μια οιονεί επιστημονική διαδικασία, η οποία απαιτεί, κυρίως, τεχνική εμπειρογνωμοσύνη ή, έστω, υψηλή νοητική ικανότητα.
Η πολιτική όμως διαφέρει. Η λαμπερή ευφυΐα του δεν απέτρεψε τον Ρ. Μακναμάρα από ολέθριους χειρισμούς στον πόλεμο του Βιετνάμ. Στο δοκίμιό του «Πολιτική κρίση», ο Αϊζάια Μπερλίν παρομοιάζει τον καλό πολιτικό με τον καλό οδηγό ή τον καλό μουσικό. Σε αντίθεση με τη φύση, δεν υπάρχουν νόμοι στην πολιτική, λέει· οι σωστές δεξιότητες είναι το παν - ανεπτυγμένη διαίσθηση, ικανότητα σύνθεσης, οξεία αίσθηση της πραγματικότητας. Ο δεξιοτέχνης της πολιτικής χαρακτηρίζεται από «φρόνηση». Τι είναι η «φρόνηση»; Δύο πράγματα, παρατηρεί ο Αριστοτέλης: να θέτει κανείς αγαθούς σκοπούς και να γνωρίζει πώς να τους πετυχαίνει σε μεταβλητές συνθήκες. Ο «φρόνιμος» ενεργεί για το καλό και βρίσκει τρόπους να το πραγματοποιεί. Η «φρόνηση» είναι αδιαχώριστη από την ηθική, αφού το πώς βλέπουμε μια κατάσταση (άρα το πώς ενεργούμε) χρωματίζεται από τις επιθυμίες μας («ορεκτικός νους»). Η ευπραξία εμπλέκει τόσο την ορθή λογική, όσο και τα σωστά κίνητρα. Ο Χάιντεγκερ ήταν από τους πιο ευφυείς ανθρώπους (και από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους), αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να καταδίδει συναδέλφους του στους ναζί! Η «φρόνηση» δεν είναι μόνο διανοητική αλλά και ηθική αρετή. «Δεν μπορούμε να είμαστε φρόνιμοι αν δεν είμαστε αγαθοί», γράφει ο Αριστοτέλης.
Η «φρόνηση» είναι διαφορετική από την «εξυπνάδα». Ο «έξυπνος» που μεριμνά αποκλειστικά για το συμφέρον του και υπηρετεί μόνο τη φιλοδοξία του δεν είναι «φρόνιμος». Όπως ο ληστής της τράπεζας που καταπολεμά το φόβο του δεν είναι θαρραλέος, αφού οι σκοποί του δεν είναι αγαθοί, έτσι και ο αμοραλιστικά φιλόδοξος ευφυής πολιτικός δεν είναι «φρόνιμος», αφού η ευφυΐα του είναι εγωπαθής.
Ποιους αγαθούς σκοπούς υπηρέτησε στην πολιτική σταδιοδρομία του ο κ. Βενιζέλος; Περισσότερο ευδιάκριτη είναι η προώθηση αυτοεξυπηρετικών επιδιώξεων στο πλαίσιο ενός φαύλου πολιτικού συστήματος. Η ευφυΐα του ένα πράγμα φαίνεται να ορεγόταν: να φτάσει στην κορυφή με κάθε τρόπο, συντηρώντας συγχρόνως το «σύστημα», προκειμένου να κυριαρχεί ανετότερα σε μειωμένων προσόντων πολιτικάντηδες.
Θυσίασε την εγνωσμένη επιστημοσύνη του στις πολιτικές φιλοδοξίες του όταν, ως νέος συνταγματολόγος, υποστήριξε τις άθλιες μεθοδεύσεις του Α. Παπανδρέου στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 1985. Ως υπουργός επιδόθηκε με ιδιαίτερη επιδεξιότητα στη νομοθετική κοπτορραπτική - την ψήφιση νομοθετικών ρυθμίσεων που ευνοούν επιμέρους συμφέροντα. Κορυφαίο ίσως επίτευγμά του ο νόμος περί (μη) ευθύνης υπουργών ή, ακριβέστερα, περί του πώς να καταχράσαι δημόσιο πλούτο χωρίς να διώκεσαι!
Ως πολιτικός, υπήρξε ο πιο ευφραδής υποστηρικτής της άποψης για το «όλον ΠΑΣΟΚ» - για την απολιτική ενότητα ενός ψηφοθηρικού μηχανισμού, ο οποίος, για να νέμεται την εξουσία, πρέπει να «ισορροπεί» διαρκώς μεταξύ οργανωμένων συμφερόντων, συντηρώντας το φαύλο πελατειακό-κομματικό κράτος. Ο κ. Βενιζέλος εκφράζει με ζηλευτή συνέπεια το πνεύμα της μεταρρυθμιστικής ακινησίας. Αντιτάχθηκε (άμεσα ή έμμεσα) σε οποιαδήποτε αλλαγή έθιγε το «σύστημα»: από τον διαχωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος και την ιδιωτικοποίηση της «Ολυμπιακής», μέχρι την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, την αλλαγή του ασφαλιστικού από την κυβέρνηση Σημίτη το 2001 και άλλα πολλά.
Συνεπές με τον εαυτό του, το κόμμα-διαμορφωτής του «συστήματος» που χρεοκόπησε τη χώρα, εξέλεξε για αρχηγό έναν έμπειρο τεχνικό της εξουσίας, τον ικανότερο homo systemicus που διαθέτει. Η αυτοαναφορική «εξυπνάδα» του δεν τον καθιστά μόνο έναν επιδέξιο «ισορροπιστή» ή έναν πολυμήχανο ρήτορα, αλλά και έναν μάστορα της στρεψοδικίας. Για τον κ. Βενιζέλο, οι έννοιες δεν σημαίνουν τίποτε, είναι ρητορικές «κατασκευές», μπορούν να αδειάζουν από το συμβατικό νόημά τους και να επαναφορτίζονται όπως τον βολεύει. Δεν πρόκειται τόσο περί γλωσσοπλαστικής ικανότητας όσο περί οργουελικής γλωσσικής μηχανικής, η οποία αποσκοπεί στην παραπλάνηση. Το εξωφρενικό χαράτσι της ΔΕΗ βαφτίζεται «ασφάλιστρο κινδύνου», το ολέθριο παπανδρεϊκό δημοψήφισμα «λύτρωση», η μειωμένη εθνική κυριαρχία «αυτοδύναμη Ελλάδα»! Με το κατάλληλα ευρηματικό λεξιλόγιο τα πάντα μπορούν να υποστηριχθούν, όσο και να αντικρουστούν! Με την ίδια ευκολία που σήμερα υποστηρίζει την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ, δεν θα διστάσει να υποστηρίξει αύριο την επιστροφή στη δραχμή! Για τον κ. Βενιζέλο η διακυβέρνηση είναι υπόθεση, κυρίως, αυτοθαυμαστικών αγορεύσεων, νομοθετικής κοπτορραπτικής, και ναρκισσιστικών ισορροπισμών, όχι στρατηγικής σύλληψης, οραματικών επιλογών και μεθοδικής υλοποίησης. Η εγωλατρική επίγνωση της διανοητικής υπεροχής του έναντι των λοιπών μετριοτήτων της πολιτικής σκηνής είναι η αχίλλειος πτέρνα του: η ευφυΐα που δεν υπηρετεί ευρύτερους αγαθούς σκοπούς οδηγεί στην αχαλίνωτη φιλοδοξία, την αυτοαναφορά και την «ύβριν». Ποια ήταν η πρώτη του απόφαση ως προέδρου του ΠΑΣΟΚ; Να ορίσει εκπρόσωπο Τύπου του κόμματος την κυρία Γεννηματά – εμβληματική εκπρόσωπο της φαύλης κομματοκρατίας!
Θα δούμε κι άλλα...
* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail. com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
